BOTANICZNE ODKRYCIE W KARKONOSZACH
Naukowcy z Uniwersytetu Wrocławskiego i Instytutu Botaniki im. W. Szafera Polskiej Akademii Nauk postanowili sprawdzić, czy stanowisko różanecznika alpejskiego, krzewu występującego w Polsce wyłącznie na jednym stanowisku, wysoko w Karkonoszach, ma charakter naturalny. A jeśli tak, to jak wyglądają powiązania z główną częścią zasięgu tego gatunku w górach środkowej i południowo-zachodniej Europy.
Autor: Michał Raińczuk
Data Publikacji: 6 sierpnia 2021
Różanecznik alpejski to krzew osiągający zazwyczaj nie więcej niż 80 cm wysokości. Charakteryzuje się zimotrwałymi liśćmi oraz efektownymi, różowymi kwiatami, które kwitną w czerwcu. Roślina ta naturalnie występuje wysoko w górach, w piętrze subalpejskim i alpejskim (powyżej górnej granicy lasu), tworząc często zwarte zarośla. Jej naturalny obszar występowania to góry środkowej i południowo-zachodniej Europy – Alpy, Pireneje, Apeniny.
– Nigdy nie podawano, że roślina ta może być gatunkiem rodzimym w Polsce, chociaż niektórzy autorzy cytowali źródła z 1600 roku, dotyczące flory Śląska, interpretując zawarty w nich opis jako odnoszący się właśnie do różanecznika alpejskiego – mówi dr Marek Malicki z Zakładu Botaniki Instytutu Biologii Środowiskowej Uniwersytetu Wrocławskiego.
Stanowisko to było znane niektórym botanikom od lat – nigdy jednak nie zostało opisane w literaturze. Zadania tego podjęło się dopiero trzech naukowców: wspomniany już dr Marek Malicki oraz dr hab. Michał Ronikier i dr Tomasz Suchan z Instytutu Botaniki im. W. Szafera Polskiej Akademii Nauk. Do zbadania genezy karkonoskiej populacji rośliny zainspirował ich charakter jej występowania – położenie w niedostępnym terenie, oddalonym od miejscowości oraz dróg i szlaków.
– Czy znalazła się tam w wyniku procesów naturalnych? Czy może jednak ktoś ją posadził? A jeśli została sztucznie wprowadzona, to skąd pochodzi? Aby odpowiedzieć na te pytania, wykonaliśmy badania genetyczne, pobierając w tym celu próbki roślin z Karkonoszy oraz innych populacji z całego obszaru występowania gatunku: Alp Wschodnich i Zachodnich oraz Pirenejów – mówi Marek Malicki.
Naukowcy zbadali zróżnicowanie genetyczne oraz strukturę genetyczną różanecznika alpejskiego w całym obszarze występowania – w tym w Karkonoszach. Przyjrzeli się również wewnętrznemu zróżnicowaniu genetycznemu populacji karkonoskiej.
– Udało nam się wykazać jej wyraźną odrębność genetyczną. Co szczególnie interesujące, najbliżej spokrewnione z nią populacje nie znajdują się w bliższych geograficznie Alpach Wschodnich, tylko w części zachodniej tych gór. Wewnętrzne zróżnicowanie genetyczne karkonoskiej populacji jest także bardzo wysokie, co tylko potwierdza tezę o naturalnym pochodzeniu rośliny – mówi dr Tomasz Suchan.
Wszystko wskazuje zatem na to, że karkonoska populacja różanecznika alpejskiego jest rodzima, a gatunek ten należy uznać za relikt polodowcowy. Oznacza to, że kilkadziesiąt występujących tam obecnie krzewów jest pozostałością większej populacji, która występowała w tej części Europy w czasie plejstocenu. Obecnie badane stanowisko jest oddalone od zwartego zasięgu o setki kilometrów.
– Badania nad różanecznikiem dostarczają nam zatem nowych argumentów świadczących o tym, że Karkonosze stanowią ważne polodowcowe refugium gatunków górskich na mapie kontynentu. Wyniki te mają znaczenie w kontekście wiedzy o przyrodzie Karkonoszy, ale także w szerszej perspektywie biogeografii gór Europy oraz wiedzy o historycznych powiązaniach bioty izolowanych, wysokogórskich siedlisk – podkreśla dr hab. Michał Ronikier.
Równolegle do badań genetycznych przeprowadzono także badania ekologiczne. Ich celem było określenie liczebności populacji roślin i jej kondycji oraz warunków siedliskowych, w których występuje.
Badania były prowadzone na zlecenie Karkonoskiego Parku Narodowego. Sfinansował je Fundusz Leśny Lasów Państwowych.
